Bronnenlijst

Het valt op dat in het begin heel wat bronnen van dezelfde auteur zijn, dat is niet zo verwonderlijk. De boeken die Riet Fiddelaers Jaspers en Jan Fiddelaers schrijven vind ik zeer goed geschreven en het meest bruikbaar voor mijn onderwerp.


- Fiddelaers-Jaspers,R.,Levensvragen van kinderen over de dood, internet.

- Stichting in de Wolken ,De meest gestelde vragen over Kinderen en de Dood. 

- Fiddelaers-Jaspers,R. Als iemand doodgaat, 2010, 20 blz.

- Fiddelaers-Jaspers,R. Meestgestelde vragen over kinderen en de dood, 2010, 20 blz.

- Katholieke Universiteit Leuven (2011). Obama en geloof, Obama and Romney share their Christian vieuws, internet:

http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/actualiteit/dossiers/obama/  

-Aerts, J. Groter dan een droom, 2013, Querido, 48 blz.

-Breebaard, P. Als je dood bent wordt je dan niet meer beter, 1993, Leminiscaat, 26 blz.

- Robberecht,T. Eva in het land van de verloren zusjes,2002, Clavis, 28 blz.

- De sokken van de olifant, Rouwen, [online]. Beschikbaar. http://www.desokkenvandeolifant.be/rouwen/babys-tot-kleuters-(0-6-jaar)

- Meerts,N. (2013). Kinderen en afscheid. [online]. Beschikbaar. http://afscheidvanhetleven.weebly.com/kinderen-en-afscheid.html

- Anoniem. Moeilijke vragen beantwoorden.[online]. Beschikbaar. http://www.ikkeben.nl/forum/topic.asp?topic_id=26031

- Devries,A. Hoe bereid je een kind voor op de dood.[online]. Beschikbaar.  http://www.ouders.nl/vraagbaken/hoe-bereid-je-een-kind-voor-op-de-dood-2%C2%BD-jr

- Katholieke universiteit Leuven (thomas), politieke standpunten. [online]. beschikbaar.http://www.kuleuven.be/thomas/page/politieke-standpunten/

Onderzoeksvraag 1: Welke vragen kunnen kinderen hebben over de dood?

Om op deze vraag verder in te gaan, dacht ik dat het misschien interessant was om eens te kijken of kinderen begrijpen wat 'dood' nu precies betekent. Voordat kinderen ze vragen kunnen stellen over de dood, moeten ze het natuurlijk eerst wel begrijpen, daarna kunnen ze erover nadenken en tot slot kunnen ze er dan ook vragen over stellen. Niet alle kinderen weten wat 'de dood' is, dit is uiteraard afhankelijk van de leeftijd van de kinderen. Ik heb mij niet enkel beperkt tot de kleuterleeftijden, maar ook tot oudere kinderen, zo wordt het duidelijk op welke leeftijd kinderen pas echt goed weten wat dood zijn betekent.

Kinderen van 0 tot 3 jaar

Hij kleiner de kinderen zijn, hoe minder besef ze hebben van de dood. Voor hen is verschil tussen levende en niet-levende personen en dieren onduidelijk. Wat ze uiteraard wel kennen is verlies, niet zozeer wanneer er iemand dood gaat, maar wel wanneer ze van mama of papa gescheiden worden. Kinderen van 0 tot 3 jaar zijn nog niet bang voor dode personen of dieren. Het is natuurlijk wel belangrijk dat je hen er niet bang voor maakt.

Kinderen van 3 tot 6 jaar 

In tegenstelling tot de peuters, kennen kleuters van 3 tot 6 jaar wel een onderscheidt tussen levende en niet-levende personen of dieren. Het kan zelf zijn dat ze over de dood praten en er in hun spel gebruik van maken. Wat de dood precies betekent en dat de dood iets permanent en blijvend is, weten ze nog niet. Ze gaan een dode eerder zien als een persoon of dier dat slaapt, ze leggen hier eerder een link naar. De link tussen dood en verdriet wordt ook stilaan duidelijk.
Op deze leeftijd hebben kinderen nog niet veel vragen, de vragen die ze stellen gaan eerder over hoe, wat en waarom. Zoals bv. Kon de dokter hem niet beter maken?

Kinderen van 6 tot 9 jaar 

Stilaan begint het besef van de dood te komen, dit gebeurd op een leeftijd van 6 tot 9 jaar. Het begint de kinderen duidelijk te worden dat dood echt iets permanent is. Het feit dat je soms de dood niet kan voorkomen, is moeilijker om te begrijpen. Het is voor deze kinderen heel moeilijk, ze raken in de war en bang. Wat hen vooral bang maakt is dat iemand die ze graag zien dood kan gaan. Een terugval naar bijvoorbeeld problemen met zindelijkheid of huilen aan de schoolpoort kan hierbij optreden, enkel en alleen uit verlatingsangst dat zomaar iedereen plots kan verdwijnen. Zeer opvallend aan de vragen van deze oudere kinderen is dat ze zeer gefixeerd zijn op realistische van de dood. Het gaat om vragen zoals bv.‘Waarom heeft opa nog een bril op? Hij kan nu toch niks meer zien...


Kinderen van 9 tot 12 jaar 

De dood is voor kinderen van 9 tot 12 jaar al veel duidelijker, zij weten dat alles wat leeft ook dood kan gaan. Ze weten ook dat de dood een gevolg kan zijn van verschillende dingen, zoals bv. ziekte of ouderdom.
Wat typerend is aan deze leeftijdgroep is dat ze hun verdriet ook alleen een plaats kunnen geven en dat ze er dus niet altijd een volwassene voor nodig hebben.

Kinderen van 12 jaar en ouder 

Pas vanaf deze leeftijd zijn kinderen er zich bewust van dat de dood soms onvermijdelijk is.  Het probleem is wel dat ze ervan uit gaan dat het niet bij mensen die ze goed kennen gebeurt. Deze leeftijdsgroep is vooral sterk bezig met het waarom van dingen, ze probeer na te gaan met de zingeving van het leven.De vragen die ze stellen gaat verder dan alleen "waarom is hij gestoven?" Zoals bv. waarom leven we? Waarom gaan niet alleen oude mensen dood?

Besluit

Door kort in te gaan op het besef van de dood bij kinderen, heb ik nu een beter zicht op de manier waarop kinderen de dood zien. Aan de hand hiervan, kan ik ongeveer inschattten op welke manier ze vragen gaan stellen en over welke aspecten van de dood de vragen mogelijk kunnen gaan. Een kind van 7 jaar zal bijvoorbeeld meer realistische vragen stellen en een kind van 4 zal eerder praktische vragen stellen.

Bron:
De sokken van de olifant, Rouwen, [online]. Beschikbaar. http://www.desokkenvandeolifant.be/rouwen/babys-tot-kleuters-(0-6-jaar)

Meerts,N. (2013). Kinderen en afscheid. [online]. Beschikbaar. http://afscheidvanhetleven.weebly.com/kinderen-en-afscheid.html

Logboek

Datum	SBU	Korte omschrijving activiteit
21 februari 2014	2,5 uur	Les 1 RZL: introductieles
26 februari 2014	3,5 uur	- Doornemen moduleboek RZL - geschikte onderwerp opzoeken +onderwerp kiezen - Startartikel zoeken - Opstart blog
22 maart 2014	2 uur	- Nadenken over toelichting blog, motivering onderwerp en eigen standpunt. - uitschrijven in blog - bijpassende foto’s zoeken ter verduidelijking
29 maart 2014	2 uur	-Startartikel grondig lezen -korte samenvatting + toelichting uitschrijven in blog
30 maart 2014	30 minuten	-voorlopige blog nalezen op fouten + aanpassen
3 april 2014	2 uur	-opzoekingswerk over onderwerp/ ideeën opdoen
8 april 2014	2 uur	-nadenken over onderzoeksvragen -onderzoeksvragen uitschrijven in blog - voorlopig logboek opstellen en in blog plaatsen
16 april 2014	1 uur	-afspraak vastleggen ‘levende’ bronnen (interviews + gesprekken) -kort toelichten aan persoon in kwestie wat de bedoeling is.
17 april 2014	2 uur	-vragen interviews opstellen
28 april 2014	2,5 uur	-info opzoeken rond onderzoeksvraag 1 -in klad gevonden informatie noteren  (besef van dood)
29 april 2014	1 uur	-uittypen gevonden info onderzoeksvraag 1
5 mei 2014	2 uur	-naar de bib voor prentenboeken ivm onderwerp
7 mei 2014	1 uur	-Grondig lezen prentenboek + bevindingen opschrijven
10 mei 2014	1,5 uur	-zoeken naar mogelijke levensvragen over de dood
11 mei 2014	1 uur	-verplichte literatuur Obama lezen + bevindingen klad noteren
12 mei 2014	5,5 uur	-info prentenboek noteren -info levensvragen noteren -info verplichte literatuur toevoegen -toelichten levende bronnen -vastgelegde interviews toevoegen (basis)
14 mei	1,5 uur	- interview volwassene
15 mei 2014	3 uur	-gesprek kleuter 6 jaar
24 mei 2014	2 uur	-interview ouder
26 mei 2014	4 uur	-uitschrijven interviews op blog
27 mei 2014	3 uur	-info onderzoeksvraag 2 opzoeken
28 mei 2014	3 uur	-info onderzoeksvraag 3 opzoeken
30 mei 2014	2 uur	-info onderzoeksvraag 2 en 3 uitschrijven op blog
3 juni 2014	1 uur	-logboek en bronnenlijst aanvullen
7 juni 2014	3 uur	- lezen artikel standpunten partijen + uitschrijven op blog
8 juni 2014	4 uur	- lezersbrief klasse maken - blog nalezen

Onderzoeksvragen

Voor het onderwerp 'levensvragen van kinderen over de dood', heb ik 3 onderzoekvragen opgesteld, 3 vragen waarmee ik meer te weten zal komen over dit onderwerp.

-  Welke vragen over de dood spelen zich af in het hoofd van het         kind ?
-  Hoe reageer je als volwassene het best op levensvragen van 
   kinderen over de dood?
-  Wat met vragen van kinderen die ziek zijn en weten dat ze 
    binnenkort gaan sterven?